Dziedziczenie składek z subkonta ZUS oraz dziedziczenie składek w OFE? Sprawdź czy przysługują Ci pieniądze po zmarłych!
Weronika Haczykowska
19 marca 2024
Polski system emerytalny składa się z tzw. trzech filarów, a pieniądze w każdym z filarów gromadzone są na różne sposoby.
Pierwszy filar stanowi tzw. ZUS, o którym słyszymy najczęściej. Pierwszy filar emerytalny opiera się na obowiązkowych składkach, które są pobierane od pensji. Część pobranej składki emerytalnej, a dokładnie 12,22 % trafia do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) na indywidualne konto, z którego w przyszłości ma zostać wypłacona emerytura. To, jak wysoka jest składka emerytalna, zależy od tego, ile ubezpieczony zarabia i wynosi 19,52% pensji brutto, przy czym z wynagrodzenia pracownika na jej poczet potrąca się jedynie 9,76% – reszta leży po stronie przedsiębiorcy.
Drugi filar obejmuje natomiast tzw. subkonto w ZUS, które zostaje automatycznie utworzone razem z kontem w ZUS dla osób urodzonych po 1968 r. Osoby urodzone przed 1968 r., mają subkonto tylko wtedy, gdy należą do otwartego funduszu emerytalnego (OFE).
Na subkonto ZUS trafia część środków ze składki emerytalnej. Podział ten wygląda w ten sposób, że na konto ZUS wpływa 12,22%, na subkonto zaś 7,3%.
Kolejnym elementem drugiego filaru jest natomiast OFE, czyli otwarty fundusz emerytalny. Aby z niego korzystać, w ciągu 4 miesięcy od rozpoczęcia pierwszego zatrudnienia należy zapisać się do wybranego OFE. W takim wypadku składka emerytalna zostanie rozbita na 3 części: indywidualne konto ZUS – 12,22%, subkonto ZUS – 4,38%; OFE – 2,92%. Jeżeli nie ubezpieczony nie korzysta z OFE, część składki emerytalnej, w wysokości 7,3% podstawy wymiaru, będzie zapisana tylko na subkoncie w ZUS. Osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r. nie mogą być członkami OFE. Oznacza to również, że nie mają subkonta w ZUS.
Trzeci filar emerytalny obejmuje natomiast środki, które są indywidualnie inwestowane przez pracowników w produkty finansowe oferowane przez Banki i inne instytucje finansowe. 3 filar umożliwia inwestowanie m.in. w IKE (Indywidualne Konto Emerytalne), IKZE (Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego) czy PPK (Pracownicze Plany Kapitałowe) lub PPE (Pracownicze Plany Emerytalne). W tym zakresie jednak każdy może inwestować środki samodzielnie wybierając w miarę możliwości odpowiednie produkty finansowe oraz pod pewnymi warunkami wypłacać środki samodzielnie. Tutaj również wypłata środków po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego będzie następowała bezpośrednio od Banku lub innej instytucji finansowej, a nie z ZUS.
Ale czy wiedziałeś że w określonych przypadkach przysługuje z ZUS dziedziczenie środków zgromadzonych na subkoncie lub w OFE?
ZUS a dziedziczenie składek na subkoncie ZUS i w OFE?
W przypadku śmierci osoby, która odprowadzała składki do OFE lub zgromadziła środki na subkoncie ZUS, takie składki nie przepadają!
W odróżnieniu od środków zgromadzonych na indywidualnym koncie w ZUS (tzw. I filar), środki zapisane na subkoncie ZUS, podobnie jak w OFE (tzw. II filar), podlegają podziałowi w razie rozwodu, unieważnienia małżeństwa oraz dziedziczeniu w przypadku śmierci osoby, która gromadziła składki. W tym zakresie nastąpi dziedziczenie składek emerytalnych ZUS.
Czy występuje również dziedziczenie składek z OFE przekazanych do ZUS?
Tak, również w przypadku składek przeniesionych z OFE do ZUS możliwe jest dziedziczenie składek z OFE.
Warto w tym miejscu przypomnieć, że w dniu 3 lutego 2014 r. otwarty fundusz emerytalny umorzył 51,5% jednostek rozrachunkowych zapisanych na rachunku każdego członka OFE, które ten posiadał na dzień 31 stycznia 2014 r. Umorzone środki nie zostały zlikwidowane, lecz zostały przekazane do ZUS, gdzie następnie zostały zaewidencjonowane na subkoncie takiej osoby w Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Innymi słowy składki przeniesione z OFE do ZUS zostały zapisane na subkontach ZUS i również podlegają dziedziczeniu na rzecz spadkobierców czy współmałżonka, jeżeli nie wskazano innych osób, na rzecz których ma wystąpić wypłata składek.
Komu przysługują środku na subkoncie ZUS i w OFE?
Zarówno w przypadku środków zgromadzonych na subkoncie ZUS, jak i zgromadzonych w OFE w pierwszej kolejności należy sprawdzić, czy zmarły posiadał małżonka. Zgodnie bowiem z art. 131 ust. 1 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych
Jeżeli w chwili śmierci członek otwartego funduszu pozostawał w związku małżeńskim, fundusz dokonuje wypłaty transferowej połowy środków zgromadzonych na rachunku zmarłego na rachunek małżonka zmarłego w otwartym funduszu, w zakresie, w jakim środki te stanowiły przedmiot małżeńskiej wspólności majątkowej.
Innymi słowy, w sytuacji, gdy zmarły w chwili śmierci pozostawał w związku małżeńskim i istniała wspólność majątkowa, połowa środków zgromadzonych w OFE i na subkoncie ZUS zostanie przekazana małżonkowi na jego rachunek w OFE i na subkonto ZUS (tzw. transfer środków). Tuta nie będzie występowała wypłata gotówkowa.
A co jeżeli zmarły nie miał małżonka ?
W takiej sytuacji możliwe są dwa scenariusze. Po pierwsze, możemy mieć do czynienia z sytuacją gdy zmarły, który posiadał środki w OFE lub na subkoncie ZUS wskazał osoby na rzecz których ma wystąpić wypłata zgromadzonych środków. Stosownie bowiem do treści art. 82 ust. 1 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych
Zawierając umowę z otwartym funduszem, osoba występująca z wnioskiem o przyjęcie do funduszu może wskazać imiennie jedną lub więcej osób fizycznych, na których rzecz ma nastąpić, po jej śmierci, wypłata środków niewykorzystanych zgodnie z art. 131.
Osobą uprawnioną do otrzymania środków zgromadzonych w OFE może być nie tylko członek rodziny osoby ubezpieczonej, ale także każda osoba fizyczna np. przyjaciel, partner czy inna bliska osoba.
Przepis ten znajduje również odpowiednie zastosowanie do środków zgormadzonych na subkoncie ZUS zgodnie z art. 40e ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Czyli osoba, która zgromadziła środki na subkoncie ZUS mogła za życia wskazać osobę, która będzie uprawniona do otrzymania wypłaty środków z subkonta ZUS.
Reasumując, osoba, która gromadzi środki na subkoncie ZUS czy w OFE może za życia zdecydować na czyją rzecz mają zostać wypłacone zgromadzone środki. Ważne jest, że tutaj jako osoby uprawnione może zostać wskazana zarówno najbliższa rodzina (np. żona, dzieci czy rodzice), jak również osoby obce, które nie są spokrewnione (partner, przyjaciel). Osoba gromadząca składki na subkoncie ZUS czy w OFE może w każdym czasie zmienić osoby, które będą uprawnione do wypłaty świadczenia, jak i proporcje w jakich ta wypłata ma wystąpić na rzecz kilku osób.
Jeżeli natomiast zmarły nie pozostawał w związku małżeńskim i nie wskazał na czyją rzecz mają zostać wypłacone środki zgromadzone w OFE i na subkoncie ZUS, wszystkie zgromadzone środki zebrane w OFE i na subkoncie są wypłacane spadkobiercom.
Kto dziedziczy składki z ZUS i w OFE? Na czyją rzecz nastąpi dziedziczenie składek ZUS po rodzicach?
Tutaj również możemy mieć do czynienia z dwoma scenariuszami. Jeżeli zmarły pozostawił po sobie testament, składki na subkoncie ZUS i w OFE odziedziczą osoby powołane do spadku w testamencie, w takich proporcjach w jakich zostały powołane do dziedziczenia. Zgodnie bowiem z art. 926 §1 Kodeksu cywilnego „Powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu”, a przepisy Kodeksu cywilnego regulujące kwestie dziedziczenia dają prymat woli spadkodawcy wyrażonej w testamencie (art. 926 §3 Kodeksu cywilnego).
Jeżeli natomiast spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą, w takiej sytuacji będziemy mieli do czynienia z dziedziczeniem ustawowym. Krąg spadkobierców ustawowych można podzielić na pięć grup dochodzących do dziedziczenia w następującej kolejności: 1) małżonek i zstępni spadkodawcy (dzieci); 2) małżonek, rodzice, rodzeństwo i zstępni rodzeństwa spadkodawcy; 3) dziadkowie spadkodawcy; 4) dzieci małżonka spadkodawcy; 5) gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy i Skarb Państwa. Tytułem przykładu można wskazać, że dziedziczenie składek na subkoncie ZUS i w OFE po rodzicu (np. mamie) nastąpi na rzecz jej małżonka oraz dzieci matki.
Jak przebiega proces wypłaty środków z ZUS i OFE?
Jeżeli uprawniony posiadał środki na subkoncie ZUS jak i w OFE, w takim przypadku proces podziału środków rozpoczyna się w otwartym funduszu emerytalnym (OFE). Wniosek o podział środków należy złożyć do właściwego funduszu emerytalnego, którego członkiem był zmarły. Nie ma potrzeby składania do ZUS odrębnego wniosku o podział środków z subkonta, gdyż OFE ma obowiązek zawiadomić ZUS w ciągu 14 dni od podziału, zarówno o osobach, na rzecz których nastąpił podział środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, jak i o ich udziale w tych środkach (art. 40e ust. 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych). Podział środków na subkoncie jest więc konsekwencją podziału składek zgromadzonych w OFE. Po tym jak do Zakładu wpłynie stosowne zawiadomienie z funduszu emerytalnego, Zakład ma 3 miesiące na podział środków zapisanych na subkoncie (art. 40e ust. 8 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych).
W sytuacji gdy zmarły nie posiadał środków zgromadzonych w OFE, do podziału pozostaną wyłącznie środki zgromadzone na subkoncie ZUS. W takiej sytuacji należy skierować wniosek o wypłatę środków z subkonta ZUS na rzecz osoby uprawnionej czy spadkobiercy do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Do wniosku należy załączyć takie dokumenty jak np. postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku czy akt poświadczenia dziedziczenia, odpis skrócony aktu małżeństwa czy odpis skrócony aktu zgonu.
Co się dzieje ze środkami z subkonta w momencie przejścia na emeryturę?
Jeśli ubezpieczony w momencie osiągnięcia wieku emerytalnego rezygnuje z aktywności zawodowej i przechodzi na emeryturę w wieku powszechnym (60 lat w przypadku kobiet, 65 lat w przypadku mężczyzn), to składki na subkoncie w ZUS, uwzględniane są w podstawie przyznanego mu świadczenia emerytalnego. Jeżeli jednak ubezpieczony chce skorzystać z tzw. emerytur wcześniejszych – wtedy środki zgromadzone na rachunku w OFE i zewidencjonowane na subkoncie w ZUS przekazywane są na dochody budżetu państwa. Jest to niezbędny warunek uzyskania tego rodzaju świadczenia.
Co to jest wypłata gwarantowana z ZUS?
Wypłata gwarantowana to inaczej jednorazowe świadczenie pieniężne, które po spełnieniu kilku warunków może być wypłacone po śmierci emeryta osobom uposażonym. Osoby uposażone, czyli takie na których rzecz ma zostać wypłacone jednorazowe świadczenie pieniężne po śmierci emeryta, mogą zostać wskazane np. przez zmarłych, którzy mieli subkonto w ZUS i nabyli prawo do emerytury z tytułu osiągnięcia „męskiego” wieku emerytalnego (65 l.). Taki emeryt mógł za życia wskazać imiennie jedną lub kilka osób, które miały otrzymać wypłatę gwarantowaną. Uposażonymi mogą być zarówno osoby z rodziny lub osoby obce. Jednak, gdy emeryt pozostający w związku małżeńskim i wskaże osobę niespokrewnioną, to wymagana będzie pisemna zgoda współmałżonka. Ale jeżeli jako osoby uposażone emeryt wskaże osoby takie jak: dzieci własne, przysposobione, drugiego małżonka, rodziców (za rodzica uważa się także ojczyma, macochę oraz osoby przysposabiające), małżonka oraz przyjęte na wychowanie wnuki bądź rodzeństwo, zgoda małżonka nie będzie potrzebna.
Jeżeli emeryt nie wskaże żadnej osoby, wtedy za osobę uposażoną uznaje się małżonka emeryta, który pozostawał we wspólności majątkowej. A jeżeli emeryt nie ma małżonka, wtedy wypłata gwarantowana wchodzi w skład spadku (art. 25b Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych).
Kiedy przysługuje wypłata gwarantowana? Niestety wypłata gwarantowana nie jest nieograniczona w czasie, bowiem prawo do wypłaty można nabyć tylko w sytuacji gdy śmierć emeryta nastąpiła w okresie trzech lat licząc od miesiąca, od którego po raz pierwszy wypłacono emeryturę (art. 25 ust. 4 Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych). Oznacza to, że jeśli od przyznania pierwszej emerytury do dnia śmierci emeryta nie upłynęło więcej czasu niż trzy lata, wskazana w przepisach część środków z subkonta ZUS trafi do uposażonych lub spadkobierców. Zaznaczyć jednak należy, że wypłata gwarantowana przysługuje wyłącznie po osobach, które otrzymywały emeryturę z tytułu osiągnięcia wieku emerytalnego – a więc po osobach urodzonych od 1 stycznia 1949 roku.
Wniosek do ZUS lub OFE o dziedziczenie składek lub wypłatę gwarantowaną z ZUS
Aby uzyskać wypłatę po zmarłej osobie składek z subkonta ZUS, OFE czy wypłatę gwarantowaną z ZUS, należy w tym celu złożyć odpowiedni wniosek i załączyć dokumenty takiej jak np. postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku czy akt poświadczenia dziedziczenia, odpis skrócony aktu małżeństwa czy odpis skrócony aktu zgonu.
Jeżeli również masz problem z uregulowaniem dziedziczenia składek ZUS po rodzicach lub nie wiesz w jaki sposób dochodzić dziedziczenia składek ZUS z subkonta czy dziedziczenia składek OFE przekazanych do ZUS, warto skonsultować sprawy spadkowe z prawnikiem Łódź.
W Kancelaria Adwokackiej oferuję wsparcie i pomoc prawną klientom w sprawach dotyczących dziedziczenia składek ZUS i OFE , udzielam profesjonalne porady prawne w Łodzi, jak również pomagam przygotować wniosek do ZUS o dziedziczenie składek czy wypłatę gwarantowaną z ZUS.