Pary decydujące się na małżeństwo wiążą się ze sobą nie tylko emocjonalnie, ale także prawnie. Wraz z jego zawarciem nabywają nowe, równe prawa i obowiązki względem siebie, a ich majątek (z wyjątkiem majątku osobistego), o ile nie postanowią inaczej, staje się ich majątkiem wspólnym. Instytucja ustawowej wspólności majątkowej w przypadku konfliktów między małżonkami lub popadnięcia w długi przez jednego z nich, może jednak niekiedy przysparzać wielu nieprzyjemności. By uniknąć nieporozumień na tle finansowym lub też zabezpieczyć swoje interesy w razie rozwodu, coraz więcej osób, zawierając małżeństwo, od wspólności majątkowej preferuje ustanowienie rozdzielności majątkowej. Niestety często zdarza się, że pary nie mogą dojść na tej płaszczyźnie do porozumienia. Niekiedy to również stan zdrowotny jednego z małżonków sprawia, że nie jest on w stanie podjąć takiej decyzji samodzielnie. Wówczas jedynym rozwiązaniem może okazać się sądowa rozdzielność majątkowa – wyjaśniamy, czym jest oraz w jakich sytuacjach znajduje zastosowanie.
Intercyza a rozdzielność majątkowa
Już na wstępie warto wyjaśnić znaczenie dwóch pojęć – intercyzy oraz rozdzielności majątkowej – które często niesłusznie używane są zamiennie. Intercyza to majątkowa umowa małżeńska, regulująca relacje majątkowe między małżonkami. Może ona dotyczyć nie tylko wprowadzenia rozdzielności majątkowej lub rozdzielności z wyrównaniem dorobków, ale także ograniczenia lub rozszerzenia wspólności majątkowej. Pary mają również prawo do jej zawarcia w dowolnym czasie, przy czym obie strony muszą wyrazić na nią zgodę – jej zawarcie jest bowiem dobrowolne. W praktyce oznacza to, że może dojść (i nierzadko dochodzi) do sytuacji, w którym zostaje podpisana intercyza, a rozdzielność majątkowa nie jest ustanawiana.
Rozdzielność majątkowa jest natomiast odwrotnością wspólności majątkowej. Jeżeli zostanie wprowadzona, każdy z małżonków dysponuje własnym, odrębnym majątkiem, którym może dowolnie i samodzielnie rozporządzać. W tym przypadku wynagrodzenie czy też zyski z innych działalności zarobkowych nie podlegają podziałowi z drugą stroną małżeństwa. Podobnie jak w przypadku wspólności majątkowej, zniesienie rozdzielności majątkowej również jest możliwe, pod warunkiem, że obie strony się na to zgodzą. Wyjątki występują natomiast w przypadku orzeczenia rozdzielności majątkowej przez Sąd lub powstania rozdzielności majątkowej z urzędu.
Należy przy tym zaznaczyć, że o ile do zawarcia intercyzy potrzebna jest zgoda obu małżonków, o tyle rozdzielność majątkowa może być w pewnych sytuacjach ustanowiona również przymusowo.
Sądowa rozdzielność majątkowa
W przypadku, gdy jeden z małżonków chce, by powstała rozdzielność majątkowa, a intercyza nie została podpisana, ma on prawo wystąpić do sądu z powództwem o jej ustanowienie, jeżeli zaistnieją ku temu „ważne powody” (art. 52 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Pojęcie „ważnych powodów” nie zostało zdefiniowane przez ustawodawcę. Na podstawie orzecznictwa sądowego można jednak stwierdzić, że należy mówić o nich wtedy, gdy ustrój wspólności majątkowej przestał spełniać swoje funkcje, a zaistniałe okoliczności uzasadniają ustanowienie rozdzielności majątkowej, nawet bez zgody jednego z małżonków. Chodzi tu przede wszystkim o sytuacje, które sprawiają, że posiadanie majątku wspólnego nie służy dobru jednego z małżonków lub dobru całej rodziny (np. separacja faktyczna, trwonienie majątku przez małżonka, hazard, nałogi).
Z powództwem o rozdzielność majątkową mogą wystąpić również wierzyciele, jeżeli są w stanie uprawdopodobnić, że zaspokojenie wierzytelności wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków.
Co istotne, wskazane „ważne powody” muszą być obiektywnie zawinione. Nie zaliczają się do nich więc sytuacje, w których małżonek nie dokłada się do majątku wskutek długotrwałej, przewlekłej choroby lub też przeznacza na jej leczenie duże sumy pieniędzy.
By rozdzielność majątkowa mogła być ustanowiona, należy złożyć pozew do sądu rejonowego, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie wspólne zamieszkanie, jeżeli choć jedno z nich dalej w tym okręgu przebywa. W pozwie uwzględnić trzeba również powoda i pozwanego, wnioski o zasądzenie od pozwanego kosztów procesu i dowodowe oraz uzasadnienie, a także dołączyć do niego dokumenty powołane jako dowody. Jeżeli potrzebujesz pomocy w procesie wypełniania pozwu, zbierania dowodów czy też chcesz polubownie podzielić majątek ze współmałżonkiem, skorzystaj z pomocy doświadczonego adwokata. Usługi w tym zakresie świadczy Weronika Haczykowska (prawnik Łódź).
Rozdzielność majątkowa w trakcie małżeństwa
O sądowe zniesienie wspólności majątkowej wnioskować można zarówno w trakcie małżeństwa, jak i przed rozwodem oraz w trakcie jego trwania. Rozdzielność majątkowa w trakcie małżeństwa ustanawiana jest najczęściej w przypadku niewłaściwego postępowania współmałżonka bądź też wtedy, gdy małżonkowie nie mogą dojść do porozumienia co do warunków umowy, a jednocześnie nie chcą decydować się na rozwód. Mogą być to takie sytuacje, jak:
- Trwonienie majątku wspólnego na skutek hulaszczego trybu życia, a w szczególności rażącą niegospodarność jednego z małżonków oraz uzależnienie (od hazardu, narkotyków czy też alkoholu),
- Lekkomyślne działania jednego z małżonków, których skutkiem jest pomniejszenie się wspólnego majątku – w tym wypadku szczególny nacisk kładzie się na sytuacje, w których w konsekwencji dochodzi do zaniedbywania podstawowych potrzeb materialnych pozostałych członków rodziny,
- Zatrzymywanie wspólnego majątku wyłącznie dla siebie i niedopuszczanie współmałżonka do korzystania z niego,
- Długotrwała separacja faktyczna.
Rozdzielność majątkowa przed rozwodem i w jego trakcie
Sytuacja nieco inaczej wygląda w przypadku, gdy małżonkowie są w trakcie procesu o rozwód, a rozdzielność majątkowa nie została dotychczas ustanowiona i strony o nią nie wniosły w osobnym pozwie.
Rozdzielność majątkowa może bowiem powstać nie tylko w wyniku postępowania sądowego lub podpisania intercyzy, ale także z mocy prawa – w tym na skutek rozwodu. Warto przy tym zaznaczyć, że zostaje ona ustanowiona dopiero po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego, nie zaś w momencie złożenia pozwu. Oznacza to, że wszystko to, co zostanie kupione bądź też zarobione przez jedną ze stron w trakcie procesu, wejdzie w skład majątku wspólnego i będzie podlegało podziałowi. Aspekt ten, w połączeniu z faktem, iż sprawy rozwodowe potrafią ciągnąć się latami oraz tym, że prawa przysługujące przy rozwodzie nie zawsze są równe, może doprowadzić do pogorszenia się sytuacji finansowej jednego (lub obu) ze współmałżonków.
Z tego powodu zdecydowanie korzystniejszą opcją okazuje się być złożenie pozwu o rozdzielność majątkową przed rozwodem, zanim wyrok rozwodowy się uprawomocni. Podział majątku przy rozdzielności majątkowej jest bowiem znacznie łatwiejszy, a strony będą mogły uregulować swoją sytuację majątkową o wiele szybciej.
Data ustanowienia i koszt rozdzielności majątkowej
Sąd ustanawiając rozdzielność majątkową, musi wskazać dzień, w którym ma ona nastąpić. Co do zasady dniem tym jest data wytoczenia powództwa przez osobę zainteresowaną, tj. dzień złożenia pozwu w biurze podawczym sądu/wysłania pozwu pocztą. W szczególnych przypadkach orzeczona może być również z datą wsteczną – zwłaszcza wtedy, gdy małżonkowie żyją w rozłączeniu.
Wniesienie pozwu do sądu o ustanowienie rozdzielności majątkowej wiąże się z koniecznością uiszczenia opłaty sądowej w wysokości 200 zł. Na ostateczny koszt rozdzielności majątkowej wpływa również wynagrodzenie adwokata, którego wysokość ustalana jest indywidualnie i zależy od stopnia skomplikowania sprawy oraz szacunkowego nakładu pracy. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie, minimalna stawka za prowadzenie sprawy o rozdzielność majątkową wynosi 720 zł.